Εφόσον ενδιαφέρεστε για την νομιμοποίηση αυθαιρεσιών στο ακίνητό σας, ο παρακάτω οδηγός του ΤΕΕ Δυτικής Μακεδονίας παρέχει όλα τα απαραίτητα σημεία, που οφείλετε να γνωρίζετε.

1. Τα αυθαίρετα εντάσσονται στο νέο νόμο ανάλογα με την ημερομηνία κατασκευής τους: Συγκεκριμένα αυθαίρετα που ανεγέρθηκαν: α) Πριν απ' την 9.6.1975 θα μπορούν να εξαιρεθούν μόνιμα από την κατεδάφιση με την πληρωμή μόνο ενός μικρού ποσού, το οποίο έχει οριστεί στα 500 ευρώ. Τα κτήρια αυτά να έχουν αποκλειστική χρήση κατοικίας. β) Πριν απ' την 1.1.1983, ο ιδιοκτήτης τους εκτός από το ποσό των 500 ευρώ πρέπει να πληρώσει και το 15% του υπολογιζόμενου προστίμου. γ) Πριν απ' τον Ιούλιο του 2011 (που άρχισε ο κύκλος των τακτοποιήσεων με τον προηγούμενο «νόμο Παπακωνσταντίνου» και το ΥΠΕΚΑ θέτει μετά την εφαρμογή του «κόκκινη γραμμή» για νέες νομιμοποιήσεις), οι ιδιοκτήτες θα πληρώνουν το υπολογιζόμενο πρόστιμο και θα εντάσσονται ανάλογα με το μέγεθος τις παράβασης στις τρεις κατηγορίες (μικρής, μεσαίας, μεγάλης παράβασης). δ) Τα αυθαίρετα με ημερομηνία κατασκευής από 1.1.1983 έως 1.1.2003 θα έχουν μία έκπτωση στο υπολογιζόμενο πρόστιμο της τάξης του 20%.

2. Τα αυθαίρετα εντάσσονται στο νέο νόμο με βάση και τη βαρύτητα της παράβασης: Ειδικότερα προβλέπεται: α) Μικρές αυθαιρεσίες: Τακτοποιούνται για πάντα και χωρίς καταληκτική ημερομηνία υπαγωγής, με την καταβολή ποσού 500 ευρώ. Υπάγονται παραβάσεις σε κτήρια με οικοδομική άδεια όπως για παράδειγμα πέργκολες, μπάρμπεκιου, χωρίσματα δωματίων με γυψοσανίδες κ.ά., παραβάσεις οι οποίες δεν μεταβάλλουν τον όγκο του κτίσματος και τη δομημένη επιφάνεια.
Η αλλαγή διαμερισμάτωσης δεν θεωρείται, πλέον, αυθαιρεσία. β) Μεσαίες παραβάσεις: Αφορά υπέρβαση που δεν ξεπερνά το 40% της δόμησης ή το 20% του ύψους που ορίζει η οικοδομική άδεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις περιλαμβάνονται οι περισσότεροι ημιυπαίθριοι. Το πρόστιμο υπολογίζεται με βάση το μέγεθος της αυθαιρεσίας. Υπάρχει καταληκτική ημερομηνία υπαγωγής 3 εξάμηνα από την ισχύ του νόμου (μέχρι τον Φεβρουάριο του 2015). Η εξαίρεση από την κατεδάφιση είναι οριστική. Για την ολοκλήρωση της διαδικασίας η δήλωση πρέπει να ενταχθεί στην ηλεκτρονική ταυτότητα κτηρίου. γ) Μεγάλες παραβάσεις: Σε αυτή περιέχοντα τα εξ ολοκλήρου αυθαίρετα κτίσματα και κατασκευές που δεν διαθέτουν οικοδομική άδεια, καθώς και όσα έχουν άδεια αλλά η υπέρβαση δόμησης ή κάλυψης είναι περισσότερο από 40% από όσο προβλέπει η άδεια. Το πρόστιμο υπολογίζεται με βάση το μέγεθος της αυθαιρεσίας.
Υπάρχει καταληκτική ημερομηνία υπαγωγής 3 εξάμηνα από την ισχύ του νόμου (μέχρι τον Φεβρουάριο του 2015). Τα κτήρια αυτά θα εξαιρούνται τις κατεδάφισης μόνο για 30 χρόνια. Το καθεστώς αυτό θα μπορεί να αλλάξει αν η περιοχή όπου είναι δομημένο το αυθαίρετο κτίσμα μπει στο σχέδιο και αν ο ιδιοκτήτης αγοράσει το απαραίτητο ποσό συντελεστή κάνοντας χρήση της τράπεζας γης. Προβλέπεται επίσης για τα αυθαίρετα αυτής της κατηγορίας έλεγχος εντός επταετίας υποχρεωτικά από τους αρμόδιους ελεγκτές δόμησης.

3. Το πρόστιμο υπολογίζεται με βάση την αξία και την επιφάνεια του αυθαιρέτου: Το ενιαίο ειδικό πρόστιμο υπολογίζεται με βάση το εμβαδόν, επί την τιμή ζώνης, που ίσχυε στην περιοχή του ακινήτου την 28/07/2011, ανεξαρτήτως της χρήσης αυτού, επί το συντελεστή 15% και επί τους συντελεστές τετραγωνιδίων, που ορίζονται στο νομοσχέδιο. Δηλαδή με βάση τον τύπο: Τετραγωνικά μέτρα Χ 15% Χ τιμή ζώνης Χ συντελεστές τετραγωνιδίων. Παράλληλα το παράβολο υπέρ του ελληνικού Δημοσίου, το οποίο αποτελεί έσοδο του κρατικού προϋπολογισμού και δεν επιστρέφεται σε καμία περίπτωση, διαμορφώνεται ανάλογα με την επιφάνεια του αυθαιρέτου από 500 ευρώ για μικρά διαμερίσματα μέχρι 10.000 ευρώ για αυθαίρετα μεγαθήρια μεγαλύτερα των 5.000 τ.μ.

4. Οι δόσεις των προστίμων είναι έως 102, δηλαδή εξόφληση σε 8,5 χρόνια για όσους σπεύσουν να δηλώσουν το αυθαίρετό τους. Οι δόσεις αποπληρωμής είναι είτε εξαμηνιαίες είτε μηνιαίες, ανάλογα με τις δυνατότητες των πολιτών. Οπότε όποιος υπαχθεί στον νέο νόμο: α) Το πρώτο εξάμηνο από τη δημοσίευση του νόμου, το πρόστιμο καταβάλλεται εντός προθεσμίας 17 εξαμήνων, δηλαδή 102 μηνών. β) Το δεύτερο εξάμηνο από τη δημοσίευση του νόμου, το πρόστιμο πρέπει να καταβληθεί εντός 14 εξαμήνων, δηλαδή 84 μηνών. γ) Το τρίτο εξάμηνο από τη δημοσίευση του νόμου το πρόστιμο καταβάλλεται εντός 10 εξαμήνων, δηλαδή 60 μηνών. Σε κάθε περίπτωση η ελάχιστη εξαμηνιαία δόση ορίζεται στα 300 ευρώ, δηλαδή 50 ευρώ το μήνα.

5. Ισχύουν εκπτώσεις με βάση τον τρόπο καταβολής του προστίμου: Συγκεκριμένα: α) Σε περίπτωση εφάπαξ καταβολής, μέσα στο πρώτο εξάμηνο, παρέχεται έκπτωση 20% επί του συνολικού προστίμου. β) Εάν καταβληθεί το 30% του προστίμου μέσα στο πρώτο εξάμηνο, η έκπτωση περιορίζεται στο 10% του προστίμου. γ) Για κύρια και μοναδική κατοικία ιδιοκτήτη (μέχρι 70 τ.μ.+15.τ.μ. για κάθε τέκνο) σε οικισμούς άνω των 3.000 κατοίκων παρέχεται έκπτωση 60% του προστίμου.

6. Για ειδικές ομάδες του πληθυσμού ισχύουν ξεχωριστές εκπτώσεις. Ειδικότερα : α) ΑμεΑ 80% και άνω, έκπτωση 85% β) ΑμεΑ 67% με ατομικό εισόδημα έως 18.000 ή οικογενειακό έως 24.000, έκπτωση 80% για την κύρια κατοικία. γ) Παλιννοστούντες ομογενείς και μόνιμοι κάτοικοι Θράκης έκπτωση 80% για την κύρια κατοικία. δ) Τέκνα παλιννοστούντων έκπτωση 50% για την κύρια κατοικία. ε) Πολύτεκνοι, έκπτωση 80% για κύρια και 50% για τη δευτερεύουσα κατοικία. ζ) Τρίτεκνοι με ατομικό εισόδημα έως 25.000 ή οικογενειακό έως 40.000 ευρώ, έκπτωση 70% για την κύρια κατοικία. η) Μονογονεϊκές οικογένειες, με εισοδηματικά κριτήρια τριτέκνων έκπτωση 70% για την κύρια κατοικία. θ) Μακροχρόνια άνεργοι, έκπτωση 30% για την κύρια κατοικία.

7. Οι 562.263 ιδιοκτήτες που δήλωσαν αυθαίρετα με τον προηγούμενο «νόμο Παπακωνσταντίνου» (ν. 4014/2011) καλούνται να ενταχθούν στο νέο νόμο 4178/2013: Το ΥΠΕΚΑ καλεί και τους 562.263 ιδιοκτήτες να δηλώσουν υπαγωγή στο νέο νόμο, ώστε να είναι «θωρακισμένοι» σε περίπτωση δικαστικής προσφυγής κατά της τακτοποίησης του αυθαιρέτου τους, καθώς ο «νόμος Παπακωνσταντίνου» έχει κριθεί αντισυνταγματικός από το Συμβούλιο της Επικρατείας και εντός του Σεπτεμβρίου αναμένεται να καθαρογραφεί και να τεθεί σε ισχύ η σχετική απόφαση.
Ειδικότερα από τους 562.263 ιδιοκτήτες: α) Οι 389.659 ιδιοκτήτες που έχουν ήδη καταβάλει παράβολο και η διαδικασία εξόφλησης του προστίμου έχει ολοκληρωθεί είτε βρίσκεται σε εξέλιξη καλούνται να υποβάλουν απλή δήλωση υπαγωγής στο νέο νόμο του ΥΠΕΚΑ. Η δήλωση θα γίνει με απλή συμπλήρωση ηλεκτρονικής φόρμας μέσω του συστήματος δηλώσεων αυθαιρέτων, που διαχειρίζεται το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, μέσω μηχανικού και το υπουργείο αναφέρει ότι θα έχει συμβολικό ή μηδενικό τίμημα, αφού πρόκειται για πολύ απλή διαδικασία. β) Οι 172.572 δηλώσεις που έχουν γίνει με τον προηγούμενο «νόμο Παπακωνσταντίνου», το ΥΠΕΚΑ λέει ότι εφόσον δεν έχει καταβληθεί το προβλεπόμενο παράβολο, ακόμη και εάν βρίσκονται σε φάση επεξεργασίας θεωρούνται ως μη υποβληθείσες και πρέπει να υποβληθούν ξανά από την αρχή, με το ανάλογο κόστος.

8. Προβλέπεται συμψηφισμός προστίμων (μεταξύ των ν. 4014/2011 και ν. 4178/13) και ευνοϊκή ασφαλιστική και φορολογική αντιμετώπιση για όσους δηλώσουν: Ειδικότερα: α) Οσοι είχαν ήδη κάνει χρήση των διατάξεων του 4014/11 και έχουν καταβάλει μέρος του ειδικού προστίμου θα μπορούν να υπαχθούν στον νέο νόμο με συμψηφισμό των καταβληθέντων ποσών. β) Για αυθαίρετες κατασκευές και αλλαγές χρήσεις που δηλώνονται στο νόμο, δεν οφείλονται αναδρομικά βεβαιωμένες ασφαλιστικές εισφορές (ΙΚΑ κ.λπ.) και οποιοσδήποτε φόρος, πρόστιμο ή τέλος. γ) Για κατοικίες, κατά τον υπολογισμό της αξίας προκειμένου να επιβληθεί οποιοσδήποτε φόρος (μεταβίβασης, κληρονομιάς, ακίνητης περιουσίας, ΤΑΠ, προσδιορισμός τεκμηρίου διαβίωσης), εφαρμόζεται μειωτικός συντελεστής 50% για όλους τους χώρους τόσο σε υπόγεια όσο και σε εσωτερικούς εξώστες και σοφίτες.

9. Δυνατότητα νομιμοποίησης και για εξ αδιαιρέτου ιδιοκτησίες: Στις εντός σχεδίου περιοχές κάθε ιδιοκτήτης είναι υπεύθυνος να νομιμοποιήσει την αυθαιρεσία που έχει στο ακίνητό του. Στις εκτός σχεδίου περιοχές, όπου δεν επιτρέπεται η σύσταση οριζόντιας και κάθετης ιδιοκτησίας, ο κάθε ενδιαφερόμενος έχει τη δυνατότητα να τακτοποιήσει αυθαιρεσίες που τον αφορούν. Προβλέπεται επίσης η δυνατότητα στο 65% των συνιδιοκτητών ακινήτου να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη και να ζητήσουν με αγωγή τη σύσταση διηρημένων ιδιοκτησιών.

Πανικός επικρατεί  σε περισσότερους από 10.000 οικισμούς προ του 1923, σε όλη τη χώρα. Πάνω από 300.000 ακίνητα, αν και έχουν ανεγερθεί με έγκριση της πολιτείας, αμφισβητούνται τώρα τόσο ως προς το δασικό χαρακτήρα όσο και ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους. Στους συγκεκριμένους οικισμούς χιλιάδες ακίνητα είναι στο "αέρα" παρά το γεγονός ότι το ίδιο το Δημόσιο έχει εγκρίνει πραξεις όπως: μεταβιβάσεις ακινήτων, εκδόσεις οικοδομικών αδειών, εκτέλεση δημοσίων έργων του κράτους και των οργανισμών κοινής ωφέλειας κ.λπ. Εν τω μεταξύ από το σύνολο των 12.500 οικισμών προ του 1923 και των λεγόμενων μικρών οικισμών (κάτω των 2.000 κατοίκων) της χώρας, μόνον 2.500 οικισμοί είναι ενταγμένοι σε προεδρικά πολεοδομικά διατάγματα της περιόδου 1979-1985, με τα οποία καλύφθηκε το έκνομο των οριοθετήσεων έως το 1979 από τις παλιές νομαρχίες.Ο κύριος όγκος των 10.000 οικισμών, που οι αποφάσεις πολεοδόμησης και τα όρια επέκτασής τους στερούνται νόμιμης έγκρισης, υπάγονται πανηγυρικά στις διατάξεις της δασικής νομοθεσίας.

Το πρόβλημα έχει ήδη εκδηλωθεί σε δήμους της βορειανατολικής Αττικής (Ανοιξη, Αγιος Στέφανος κ.λπ.), όπου έχουν ήδη «παγώσει» οι μεταβιβάσεις ακινήτων, ενώ παράλληλα έχει επιβληθεί απαγόρευση έκδοσης οικοδομικών αδειών τόσο για νέα κτήρια όσο και για προσθήκες και συντηρήσεις σε υπάρχοντα κτήρια. Σταδιακά το πρόβλημα εκδηλώνεται σε όλους τους οικισμούς αυτής της κατηγορίας. Ιδιοκτήτες ακινήτων, που βρίσκονται στο συνεκτικό τμήμα πυκνοδομημένων οικισμών με οικοδομικές άδειες που έχουν εκδοθεί προ δεκαετιών, σε περιπτώσεις μεταβολών επί του ακινήτου τους καλούνται να περάσουν από το Δασαρχείο, όπου σε πολλές περιπτώσεις τούς περιμένουν εκπλήξεις. Τα ακίνητα καταγράφονται στα α ως δασικά και οι ίδιοι έρχονται αντιμέτωποι με τις συνέπειες του νόμου ως καταπατητές δημόσιων δασικών εκτάσεων. Αυτό σε ό,τι αφορά πολίτες που μπλέκουν στα γρανάζια των νόμων, χωρίς να ευθύνονται, συμβαίνει για δύο λόγους:

1 Για τμήματα εντός των προϋφιστάμενων οικισμών του 1923 έχουν εκδοθεί από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις αποφάσεις αναδάσωσης, πράξεις κανονιστικού περιεχομένου μεταγενέστερα της οριοθέτησης των οικισμών, οι οποίες στην συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων δεν κάνουν καμία αναφορά στα όρια των οικισμών. Οι ιδιοκτησίες που εμπίπτουν στα όρια των αποφάσεων αναδάσωσης θεωρούνται αυτομάτως δασικές και αρχίζει ο κύκλος των προβλημάτων.

2 Οι δασικές υπηρεσίες από το 1940, που καθορίστηκαν πρώτη φορά τα όρια των οικισμών, μέχρι πρόσφατα χορηγούσαν βεβαιώσεις για να εκδοθούν άδειες οικοδομής σε περιοχές που είχαν χαρακτηριστεί δημόσιες διακατεχόμενες. Το ΣτΕ με απόφασή του θεώρησε παράνομες αυτές τις βεβαιώσεις, όταν διαπιστώθηκαν πολλές περιπτώσεις που ο ένας ιδιοκτήτης έπαιρνε βεβαίωση ότι το ακίνητό του δεν είναι δασικό και οικοδομούσε, ενώ ο όμορος ιδιοκτήτης δεν μπορούσε να το οικοδομήσει λόγω αρνητικής βεβαίωσης του δασάρχη. Όλο και περισσότεροι δήμαρχοι «πολιορκούν» το υπουργείο, ζητώντας νομοθετική ρύθμιση. Προτείνουν να οριστεί ότι κυρώνονται όλες οι ανίσχυρες πολεοδομικές πράξεις της διοίκησης, ώστε οι οικισμοί να αποκτήσουν ξανά ισχυρά πολεοδομικά σχέδια και νόμιμα όρια. Η λύση που αναζητά η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΚΑ επιδιώκεται να μην προσκρούει σε θέματα συνταγματικότητας.

Με συνοπτικές διαδικασίες θα χορηγούνται εγκρίσεις και άδειες δόμησης σε δημόσια ακίνητα, τα οποία περιήλθαν προς πώληση στο χαρτοφυλάκιο του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) ή όσα ανήκουν στην ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου, σε δήμους ή σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου. Ειδικότερα, σύμφωνα με Κοινή Υπουργική Απόφαση που υπογράφουν ο υπουργός Οικονομικών και ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος , τις άδειες δεν θα δίνουν οι Υπηρεσίες Δόμησης, αλλά η Διεύθυνση Οικοδομικών και Κτιριοδομικών Κανονισμών του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) μέσα σε 30 εργάσιμες ημέρες από την υποβολή πλήρους φακέλου. Η έγκριση δόμησης και η άδεια δόμησης θα χορηγούνται ταυτόχρονα με την προσκόμιση των απαιτούμενων δικαιολογητικών και χωρίς έλεγχο των μελετών και των αποδεικτικών που απαιτούνται καθώς όπως αναφέρεται στο έγγραφο του ΥΠΕΚΑ, για την ορθότητά τους «την ευθύνη φέρουν οι μελετητές μηχανικοί στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους». Οι εγκρίσεις και άδειες δόμησης θα κοινοποιούνται στις οικείες Υπηρεσίες Δόμησης για την τήρηση της διαδικασίας. Για τη σύνδεση των εγκαταστάσεων με τα δίκτυα κοινής ωφέλειας, οι σχετικές άδειες δόμησης θα θεωρούνται από τη Διεύθυνση Οικοδομικών και Κτιριοδομικών Κανονισμών (ΔΟΚΚ) του ΥΠΕΚΑ. Θα ισχύουν για τέσσερα χρόνια και θα αναθεωρούνται με την ίδια διαδικασία με την οποία εκδίδονται. Εάν αφορούν κτιριακές εγκαταστάσεις για τις οποίες έχει εκπονηθεί ΕΣΧΑΔΑ (Ειδικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης Δημοσίων Ακινήτων) θα ισχύουν για έξι χρόνια.

Στον "αέρα" για μία ακόμη φορά και η νέα ρύθμιση για τα αυθαίρετα καθώς κύκλοι προσκείμενοι στο Συμβούλιο της Επικρατείας επισημαίνουν πως υπάρχουν «παράθυρα» για να κριθεί αντισυνταγματικός, σε περίπτωση προσφυγής. Οι ενστάσεις, από πλευράς του Συμβουλίου της Επικρατείας, που έρχονται σε αντίθεση με το Σύνταγμα, αναφέρονται σε δύο βασικές περιπτώσεις, στις οποίες ο νέος νόμος: α) δεν αντιμετωπίζει την έκαστη αυθαίρετη δόμηση ξεχωριστά, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και το κατά πόσο επιβαρύνει το περιβάλλον, καθώς εξαιρεί μαζικά ή νομιμοποιεί της κατεδαφίσεως την πλειοψηφία των αυθαιρέτων που έχουν ανεγερθεί μετά το 1983 και β) στη ρύθμιση που αφορά στη δυνατότητα τακτοποίησης υπερβάσεων στη δομημένη επιφάνεια, σε ποσοστό έως και 40%, της προβλεπόμενης, καθώς κύκλοι του Συμβουλίου της Επικρατείας θεωρούν το ποσοστό αυτό υπερβολικά μεγάλο. Με βάση το Σύνταγμα του 1975, ο νόμος Τρίτση (ο 1337/83) αποτελεί την κόκκινη γραμμή για την αυθαίρετη δόμηση, αφού ήταν ο πρώτος και ο μόνος νόμος στον οποίο δόθηκε η δυνατότητα μαζικής αντιμετώπισης των αυθαιρέτων. Με την Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής να επισημαίνει κατά την κατάθεση του νομοσχεδίου ότι «οριστική εξαίρεση αυθαιρέτου από την κατεδάφιση επιτρέπεται κατά τρόπο συνταγματικώς ανεκτό, κατ' αρχήν μόνο για τα παλαιά αυθαίρετα, δηλαδή όσα ανεγέρθηκαν μέχρι την 31-1-1983, ημερομηνία που ορίσθηκε από τον ν. 1337/1983. Τα μεταγενεστέρως ανεγερθέντα αυθαίρετα κτίσματα δεν επιτρέπεται, κατά κανόνα, να εξαιρούνται της κατεδάφισης», διαχωρίζοντας μόνο «ήσσονος σημασίας παραβάσεις». Ενώ για τα εκτός σχεδίου αυθαίρετα επισημαίνει: «Η οριστική εξαίρεση από την κατεδάφιση είναι επιτρεπτή μόνο εάν προηγηθεί ένταξη της περιοχής αυτής σε πολεοδομικό σχέδιο, διότι διαφορετικά το αποτέλεσμα θα ήταν η γενικευμένη νομιμοποίηση αυθαιρέτων». Πάντως, από την πλευρά του το υπουργείο Περιβάλλοντος υποστηρίζει ότι με τον νέο νόμο κάθε αυθαίρετο κρίνεται ξεχωριστά και, μάλιστα, στον έλεγχο της δήλωσης από ελεγκτή μηχανικό, μέσω της ταυτότητας του κτιρίου, ενώ σε κάποιο σχετικό βάθος χρόνου κρίνεται και στο πλαίσιο ενός ευρύτερου πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού.