Τις επόμενες ημέρες τίθεται σε δημόσια διαβούλευση το Προεδρικό Διάταγμα για την Ηλεκτρονική Ταυτότητα Κτιρίου, μέσω της οποίας θα μπορέσει το Κράτος να αποκτήσει πλήρη εικόνα του δομημένου χώρου, ώστε να προχωρά αποτελεσματικά ο χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός και να διασφαλίζεται ο πλήρης και διαρκής έλεγχος της ασφάλειας και νομιμότητας των κατασκευών. Το μέτρο της «ηλεκτρονικής ταυτότητας του κτηρίου» έχει θεσμοθετηθεί από το 2010, με το νόμο (3843/2010) για την τακτοποίηση των ημιυπαίθριων. Τώρα επισπεύδεται η εφαρμογή του, με την έκδοση του σχετικού εκτελεστικού Προεδρικού Διατάγματος από το υπουργείο Περιβάλλοντος

. Με την «ηλεκτρονική ταυτότητα», όπως εξηγούν από το υπουργείο Περιβάλλοντος, οι ιδιοκτήτες θα γνωρίζουν, πράγμα που σε πολλές περιπτώσεις δεν συμβαίνει σήμερα, ποιες παραβάσεις βαρύνουν τα κτήριά τους, ώστε να μη βρεθούν προ απροόπτου όταν θελήσουν για παράδειγμα να πουλήσουν ή να μεταβιβάσουν τα ακίνητά τους.

Στο σύστημα μπορούν να μπαίνουν είτε ο κάθε ιδιοκτήτης χωριστά (δηλαδή ανά οριζόντια ιδιοκτησία) είτε όλοι οι ιδιοκτήτες -για παράδειγμα μιας πολυκατοικίας- μαζί. Αξιοσημείωτο είναι ότι προβλέπονται δειγματοληπτικοί έλεγχοι. Μετά την ολοκλήρωση της ηλεκτρονικής καταγραφής οι έλεγχοι θα γίνονται ανά 10 χρόνια στις πολυκατοικίες, ανά 15 χρόνια σε επαγγελματικούς χώρους και σε καταστήματα, ενώ στους χώρους κοινωνικής συνάθροισης οι έλεγχοι θα γίνονται κάθε οκτώ χρόνια. Για όλους τους υπόλοιπους χώρους οι έλεγχοι θα γίνονται κάθε 15 χρόνια.

Για όλα τα κτήρια τηρείται υποχρεωτικά η «ταυτότητα κτηρίου», η οποία περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία:

α. την οικοδομική άδεια του κτηρίου, θεωρημένη από την αρμόδια πολεοδομική υπηρεσία,

β. τα εγκεκριμένα σχέδια της οικοδομικής άδειας, θεωρημένα από την αρμόδια πολεοδομική υπηρεσία,

γ. το πιστοποιητικό ενεργειακής απόδοσης του κτηρίου ή τμημάτων αυτού,

δ. τα σχέδια κατόψεων, τα οποία αποτυπώνουν το κτήριο όπως κατασκευάσθηκε τελικώς, καθώς και την τυχόν αναγκαία ενημέρωση ή αναθεώρηση της οικοδομικής άδειας κατά τις κείμενες διατάξεις,

ε. το έντυπο ελέγχου για την αρχιτεκτονική μελέτη του κτηρίου και του περιβάλλοντος χώρου αυτού,

στ. το έντυπο ελέγχου για τη στατική μελέτη του κτηρίου, ζ. το έντυπο ελέγχου για τις μελέτες ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων του κτηρίου,

η. το βίντεο, στο οποίο απεικονίζονται οι χώροι και οι εγκαταστάσεις του κτηρίου, όπου αναγράφεται η ημερομηνία λήψης του,

θ. τον πίνακα χιλιοστών και τη μελέτη κατανομής δαπανών του κτηρίου,

ι. πιστοποιητικό πληρότητας της ταυτότητας κτηρίου. Σε τρία βήματα

Σε πρώτη φάση θα καταγράφονται ηλεκτρονικά όλα τα έγγραφα και σχέδια που αφορούν το κτήριο. Στη συνέχεια, όλα τα στοιχεία θα αποστέλλονται σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα. Ειδικότερα:

1. Η δημιουργία της ταυτότητας κτηρίου αρχίζει με την ολοκλήρωση των εργασιών τοιχοποιίας για τα βασικά στοιχεία και συμπληρώνεται με τα υπόλοιπα στοιχεία σε είκοσι (20) ημέρες από την ημερομηνία θεώρησης της οικοδομικής άδειας για τη σύνδεση του κτηρίου με τα δίκτυα κοινής ωφέλειας.

2. Το σχετικό βίντεο ανά κατηγορία μελέτης και εγκατάστασης αποστέλλεται από τον αρμόδιο μηχανικό στην οικεία πολεοδομική υπηρεσία και στο Ηλεκτρονικό Μητρώο του υπουργείου Περιβάλλοντος, εντός πέντε εργάσιμων ημερών από τη λήψη του μαζί με το σχετικό έντυπο ελέγχου.

3. Σε περίπτωση που οι αρμόδιες αρχές διαπιστώσουν μη νόμιμη συμπλήρωση της ταυτότητας κτηρίου, ο αρμόδιος ανά κατηγορία μηχανικός τιμωρείται με πειθαρχική ποινή της προσωρινής ή οριστικής στέρησης της άδειας άσκησης επαγγέλματος, ανάλογα με τη βαρύτητα της παράβασης, η οποία επιβάλλεται από τα αρμόδια όργανα.

Την ιδια στιγμή που το ΥΠΕΚΑ ανακοινώνει ότι, στις 31 Μαΐου λήγουν οι προθεσμίες που αφορούν τη δυνατότητα νέων υπαγωγών στο νόμο 4014/2011 για τα αυθαίρετα και όλες τις διαδικασίες του νόμου 3843/2010 για τους ημιυπαίθριους χώρους, προαναγγέλει την κατάθεση νέου νόμου που θα ρυθμίζει τα ίδια θέματα. Ετσι στην αγορά επικρατεί πανικός καθώς κανείς δεν ξέρει τι ισχύει ενώ έχουν "παγώσει" και οι συναλλαγές. Το σίγουρο είναι ότι το ΥΠΕΚΑ ολοκληρώνει την επεξεργασία των προτάσεων που κατατέθηκαν στην δημόσια διαβούλευση για το νομοσχέδιο περί αντιμετώπισης της αυθαίρετης δόμησης και το περιβαλλοντικό ισοζύγιο και θα το καταθέσει προς ψήφιση στη Βουλή, το αμέσως επόμενο διάστημα. Στο νομοσχέδιο, περιλαμβάνονται ήδη διατάξεις για όσους έχουν ενταχθεί στις διατάξεις του Νόμου 4014/2011, ή άλλων προγενέστερων νομοθετικών ρυθμίσεων. Οι πολίτες που έχουν κάνει χρήση των διατάξεων του Νόμου 4014/2011 θα καλυφθούν από τις διατάξεις του νέου νόμου, χωρίς την καταβολή νέου παραβόλου και με συμψηφισμό των ποσών που έχουν ήδη καταβληθεί. Στο μεταξύ, δεν αποκλείεται από τις αρχές Ιουνίου και για διάστημα μερικών εβδομάδων ή και μηνών, μέχρι να ψηφιστεί και να τεθεί σε εφαρμογή το νέο νομοσχέδιο για τα αυθαίρετα, να δημιουργηθεί κενό τόσο στις τακτοποιήσεις και νομιμοποιήσεις όσο και στις μεταβιβάσεις ακινήτων, με πολεοδομικές υπερβάσεις, δηλαδή στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων. Πράγμα που θα δημιουργήσει και εισπρακτικές παρενέργειες στα δημόσια έσοδα. Εξάλλου είναι γνωστό ότι δεν μπορεί να γίνει μεταβίβαση ακινήτου χωρίς βεβαίωση μηχανικού, που να τεκμηριώνει ότι δεν υπάρχουν ή ότι νομίμως έχουν τακτοποιηθεί πολεοδομικές υπερβάσεις του ακινήτου

Πόσοι είναι οι ιδιοκτήτες αυθαιρέτων που από τον Οκτώβριο του 2011 έσπευσαν να δηλώσουν το παράνομο κτίσμα τους για να το «τακτοποιήσουν»; Ηδη από τον περασμένο Φεβρουάριο οι δηλώσεις ξεπέρασαν το μισό εκατομμύριο, ενώ οι εισπράξεις προσεγγίζουν τα 850 εκατομμύρια ευρώ. Πιο συγκεκριμένα: Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος και του Τεχνικού Επιμελητηρίου, έως την 14η Μαΐου είχαν δηλωθεί 531.000 αυθαίρετα. Η πλειονότητά τους, περί τις 399.000, βρίσκεται σε διάφορα στάδια της διαδικασίας, ενώ για τις 132.000 οι ιδιοκτήτες αυθαιρέτων έχουν ολοκληρώσει τη διαδικασία καταβάλλοντας το σύνολο του προστίμου.

Δύο είναι τα σημεία που αξίζουν προσοχής:

- Περίπου το ένα τρίτο των αυθαιρέτων (181.000) βρίσκεται στο αρχικό στάδιο της διαδικασίας, δηλαδή ο ιδιοκτήτες δεν έχουν καν ξεκινήσει την καταβολή του προστίμου.

- Περισσότερα από τα μισά αυθαίρετα που δηλώθηκαν (374.000 από τις 531.000) έχουν ήδη αλλάξει ιδιοκτήτη.

Οσον αφορά τα έσοδα, μέχρι την 14η Μαΐου είχαν εισπραχθεί περίπου 846 εκατ. ευρώ (μέσω του ν.3843/10 για τους ημιυπαίθριους εισπράχθηκε περί το 1 δισ. ευρώ). Ο ρυθμός είσπραξης είναι περίπου 1,1 εκατ. ευρώ ημερησίως. Τόσο ο ρυθμός υποβολής νέων δηλώσεων όσο και καταβολής δόσεων του προστίμου δεν φαίνεται να έχει επηρεαστεί από τις πληροφορίες που δημοσιοποιήθηκαν στις 2 Μαΐου, περί της απόφασης της Ολομέλειας του ΣτΕ για τα αυθαίρετα. Σήμερα δηλώνονται περί τα 10.000-15.000 νέα αυθαίρετα μηνιαίως.

Εκθετοι θα βρεθούν όλοι όσοι συμμετείχαν στη διαδικασία «τακτοποίησης» αυθαιρέτων με βάση τον ν.4014/11, μετά τη δημοσίευση της απόφασης της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας. Η αλήθεια που το υπουργείο Περιβάλλοντος επιχειρεί αγωνιωδώς να υποβαθμίσει είναι ότι από τη στιγμή που ένας νόμος κηρυχθεί αντισυνταγματικός, αμέσως όλες οι πράξεις που εκδόθηκαν με βάση τον συγκεκριμένο νόμο βρίσκονται «στον αέρα» και κινδυνεύουν να ακυρωθούν με μια προσφυγή στα δικαστήρια. Το παράδοξο, πάντως, είναι ότι το υπουργείο προωθεί νέα ρύθμιση... πριν δημοσιευτεί η απόφαση, μια ρύθμιση που δυνητικά μπορεί να έχει την ίδια τύχη. Η επικείμενη δημοσίευση της απόφασης της Ολομέλειας του ανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου έχει, όπως ήταν επόμενο, προκαλέσει αναστάτωση στους εκατοντάδες χιλιάδες αυθαιρετούντες που δήλωσαν το κτίσμα τους προκειμένου να το «τακτοποιήσουν». Ποιοι θα είναι οι «χαμένοι» και ποιοι οι «κερδισμένοι»; Οι απόψεις των νομικών σχετικά με το εύρος όσων θα επηρεαστούν από την απόφαση διαφέρουν.

Μερίδα του νομικού κόσμου υποστηρίζει ότι στις περιπτώσεις που η υπαγωγή στη ρύθμιση έχει ολοκληρωθεί και το ακίνητο έχει μεταβιβαστεί, τότε η Πολιτεία δεν είναι σε θέση να ανατρέψει το έννομο καθεστώς που έχει δημιουργηθεί. Αλλοι όμως υποστηρίζουν ότι κάθε εκτελεστή πράξη (λ.χ. βεβαίωση της υπαγωγής στη ρύθμιση) που έχει εκδοθεί με βάση αντισυνταγματικό νόμο πρέπει συλλήβδην να θεωρείται άκυρη. Αλλοι νομικοί εκτιμούν ότι δεν θα δημιουργηθεί σοβαρό θέμα, καθώς ο νέος νόμος που προωθεί το ΥΠΕΚΑ θα δώσει μια προθεσμία, μέσα στην οποία θα πρέπει να ασκείται η όποια προσφυγή ενάντια στην «τακτοποίηση» προκειμένου να θεωρείται έγκυρη. Και ότι ύστερα από αυτή την προθεσμία, όσοι «διέφυγαν» δεν διατρέχουν πλέον κίνδυνο. Πόσο έγκυρη όμως είναι αυτή η προσέγγιση;

Οπως υποστηρίζουν ανώτατοι δικαστικοί, η επιλογή του υπουργείου Περιβάλλοντος να προωθήσει νέα ρύθμιση για τα αυθαίρετα πριν καν εκδοθεί η απόφαση του ΣτΕ είναι «επιπόλαιη» και ενδέχεται να θέσει όσους συμμετάσχουν στον ίδιο κίνδυνο. Για παράδειγμα, δεν είναι δυνατόν να ακυρώνεται ως αντισυνταγματική η «τακτοποίηση» και ο επόμενος νόμος... να περιλαμβάνει και πάλι τη δυνατότητα «τακτοποίησης» σε μια από τις κατηγορίες αυθαιρέτων (και μάλιστα αυθαιρέτων χωρίς άδεια ή με μεγάλες υπερβάσεις δόμησης). Επίσης, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι απαντά στα επιχειρήματα του ΣτΕ (περί αντισυνταγματικότητας της γενικευμένης, άμεσης ή έμμεσης νομιμοποίησης αυθαιρεσιών) μια πολύ γενική κατηγοριοποίηση των αυθαιρεσιών, με δεδομένο ότι σε κάθε επιμέρους κατηγορία θα μπορούν να ενταχθούν αυτομάτως... δεκάδες χιλιάδες αυθαίρετα.

Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι ότι όσοι είχαν σε βάρος τους δικαστικές εκκρεμότητες ή αποφάσεις (λ.χ. κατεδάφισης), και παρ’ όλα αυτά εντάχθηκαν στη ρύθμιση, θα πρέπει να «απενταχθούν». Αντίθετα, η ρύθμιση περί πλήρους νομιμοποίησης (ή οριστικής εξαίρεσης από την κατεδάφιση) μικρών πολεοδομικών παρατυπιών μάλλον θα μπορεί να «σταθεί» νομικά και στο μέλλον (εξάλλου το ΣτΕ δεν έκρινε αντισυνταγματικό τον ν.3843/10 περί «ρύθμισης» ημιυπαίθριων και άλλων παράνομων χώρων εντός περιγράμματος νόμιμου κτιρίου). Το ζήτημα που μετ’ επιτάσεως εγείρεται είναι αν και πώς θα επιστραφούν τα χρήματα σε όσους βρεθούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εκτός της «τακτοποίησης». Σχετικός μηχανισμός δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί, παρότι είχε προβλεφθεί στο παρελθόν για περιπτώσεις λανθασμένης καταβολής μεγαλύτερου προστίμου (στην περίπτωση που «ανακαλυπτόταν» δήλωση αυθαιρέτου σε περιοχή που απαγορεύεται, το πρόστιμο δεν επιστρεφόταν).