Δέσμευση με πληρωμή

Η δικαιοσύνη, με σειρά αποφάσεων, δέχεται ότι είναι μεν συνταγματικά ανεκτή και επιβεβλημένη η λήψη από την πολιτεία μέτρων για την προστασία «στο διηνεκές» ευρύτερων ζωνών, π.χ. με την κήρυξή τους ως αρχαιολογικών χώρων ή με τη δημιουργία Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) κ.λπ., φθάνοντας μέχρι και την απόλυτη απαγόρευση ανέγερσης κτιρίων, αλλά το γεγονός αυτό δεν απαλλάσσει το κράτος από την υποχρέωσή του να αποζημιώσει τον πολίτη- ιδιοκτήτη της έκτασης για την ουσιώδη δέσμευση της ιδιοκτησίας που του προκάλεσε, καθώς και για την πλήρη «απενεργοποίηση» των δικαιωμάτων του ή της εύλογης προσδοκίας του να αξιοποιήσει την ακίνητη περιουσία (κτίζοντας, καλλιεργώντας, πουλώντας την, κ.λπ.). Ανατρέποντας αντίθετες εφετειακές αποφάσεις (ή επικυρώνοντας άλλοτε ευνοϊκές κρίσεις Διοικητικών Εφετείων για ιδιοκτήτες δεσμευμένων επί πολλά χρόνια ακινήτων), το Συμβούλιο της Επικρατείας ανοίγει τον δρόμο για καταβολή από την πολιτεία σημαντικών αποζημιώσεων για την ουσιώδη στέρηση της ιδιοκτησίας τους. Οι αποζημιώσεις αυτές αφορούν περιορισμούς που μπαίνουν στα ακίνητα σε περιοχές, είτε εντός είτε εκτός σχεδίου, και σύμφωνα με τις δικαστικές αποφάσεις είναι μάλιστα ανοιχτό το ενδεχόμενο να μπορέσει ο ιδιοκτήτης να αποζημιωθεί ακόμα και σε μεγάλο βάθος χρόνου, εφόσον δικαιολογείται κάτι τέτοιο, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά κάθε υπόθεσης (π.χ. ξαφνική αλλαγή του πολεοδομικού τοπίου ή των χρήσεων γης, ενώ το κράτος είχε δημιουργήσει με τη στάση του εύλογη προσδοκία ότι θα μπορούσε να κτίσει στο οικόπεδο ή γήπεδο). Το «πράσινο φως» σε τέτοιου είδους αποζημιώσεις, που έρχεται ουσιαστικά σε συμμόρφωση προς τη νομολογία που έχει χαράξει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στο Στρασβούργο, μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε δημοσιονομικό σοκ στη χώρα μας, γιατί η καθυστερημένη ευαισθητοποίηση σε ζητήματα προστασίας περιβάλλοντος (πολιτιστικού, φυσικού, οικιστικού) επέτρεψε την επί χρόνια ανάπτυξη μίας εντελώς άναρχης δόμησης, χωρίς περιορισμούς και όρια, γεγονός που έδωσε σε χιλιάδες πολίτες το «έναυσμα» να αγοράσουν γη, με την πεποίθηση ότι με βάση τα τότε δεδομένα και την πλήρη κρατική αδιαφορία θα μπορούσαν να κτίσουν σχεδόν οπουδήποτε. Οι δικαστικές αποφάσεις επιδικάζουν σε δύο περιπτώσεις αποζημιώσεις που κυμαίνονται γύρω στα 150.000 ευρώ στην καθεμία (για στέρηση ιδιοκτησίας λόγω μέτρων προστασίας προς χάριν του φυσικού - οικιστικού περιβάλλοντος), ενώ σε άλλες δύο υποθέσεις, ανατρέποντας αντίθετες εφετειακές αποφάσεις, ανοίγουν τον δρόμο για καταβολή αποζημιώσεων και σε περίπτωση μακρόχρονης δέσμευσης των ακινήτων, εξαιτίας μέτρων για την προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος (με την κήρυξη αρχαιολογικών χώρων σε περιοχές εντός και εκτός σχεδίου), όπου διεκδικούνται ακόμα και αστρονομικά ποσά από μισό εκατ. έως και σχεδόν 10 εκατ. ευρώ (!), για το ύψος των οποίων και τη βασιμότητά τους καλούνται να αποφανθούν πλέον τα κατά τόπους αρμόδια Δ. Εφετεία, στα οποία το ΣτΕ ξαναστέλνει τις σχετικές αγωγές. Σημείο-κλειδί για την αναγνώριση της δυνατότητας αποζημίωσης αποτελεί η συνταγματική διάταξη για προστασία της ιδιοκτησίας, αλλά και την υποχρέωση του κράτους να απαλλοτριώνει εκτάσεις ή να αποζημιώνει τον πολίτη, σε συνδυασμό με τη νομολογία του «Ευρωδικαστηρίου», που οδήγησε σε 180 μοιρών στροφή και τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, τα οποία μέχρι πρότινος απέρριπταν π.χ. αξιώσεις για περιοχές εκτός σχεδίου, με τη λογική ότι, αφού αυτές δεν προορίζονταν από το Σύνταγμα για δόμηση, αλλά κυρίως για γεωργική, κτηνοτροφική, δασοπονική κ.λπ. εκμετάλλευση, οι ιδιοκτήτες τους δεν μπορούσαν να εγείρουν αξιώσεις για να χτίσουν ή για να αποζημιωθούν, επειδή δεν τους επιτράπηκε ή τους περιορίστηκε η δόμηση. Το πρόβλημα γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο, με δεδομένη την παροιμιώδη και πολλές φορές «ατελείωτη» αδράνεια της ελληνικής πολιτείας, που κατά καιρούς έδειξε ότι παίρνει τα μέτρα προστασίας όταν «ο κόμπος φτάσει στο χτένι», δηλαδή μετά από σωρεία αιτημάτων των ενδιαφερόμενων πολιτών για δόμηση και ύστερα από πάροδο πολλών ετών, μερικές φορές και δεκαετιών, φαινόμενο που εξηγείται εν μέρει από τη γνωστή κρατική αδιαφορία, αλλά και από τη μόνιμη έλλειψη των αναγκαίων πόρων (για ανασκαφές, απαλλοτριώσεις, εξαγορές, κ.λπ.). Η μεγάλη όμως αυτή αργοπορία για τη λήψη των αναγκαίων μέτρων μπορεί να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερες αποζημιώσεις, καθώς οι δικαστικές αποφάσεις δέχονται τη δυνατότητα αναζήτησης ποσών και σε βάθος χρόνου, για δέσμευση του ακινήτου στο απώτερο παρελθόν επί πολλά χρόνια, εφόσον ο ιδιοκτήτης υποβάλει σχετική αγωγή στα δικαστήρια, ανεξαρτήτως του ότι η πολιτεία μπορεί αργότερα να προχώρησε σε εξαγορά ή απαλλοτρίωση του ακινήτου του.