Τα μεγάλα "κόλπα"

Παραφουσκωμένα λειτουργικά έξοδα, έκτακτες μισθοδοσίες, δαπάνες που δεν προβλέπονται στις εγκρίσεις ήταν μόνο μερικά από τα κόλπα που χρησιμοποιήθηκαν στο πλιάτσικο των ευρωπαϊκών κονδυλίων που διατέθηκαν για έργα υποδομής. Από τα πορίσματα των ευρωπαίων ελεγκτών προκύπτει ότι στα κονδύλια του Ταμείου Συνοχής κατά το Β' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης την περίοδο 1993-1999 διαπιστώθηκαν περιστατικά παράνομων επιστροφών ΦΠΑ σχεδόν μισού εκατομμυρίου ευρώ στη Θεσσαλονίκη, ενώ σε Ρόδο και Καλαμάτα βρέθηκε να χρησιμοποιείται για δύο διαφορετικά έργα ακριβώς η ίδια κοινωνικοοικονομική μελέτη και ας είχε πληρωθεί μία για κάθε έργο. Πάνω από τα μισά ευρωπαϊκά κονδύλια που έχουν δοθεί από το 1989 και μετά έχουν γίνει έργα υποδομής μεταφορών. Υπολογίζεται ότι οι κοινοτικοί πόροι που έχουν διατεθεί για αυτό το σκοπό τα τελευταία 22 χρόνια ξεπερνούν τα 18 δισ. ευρώ. Οπως επισημαίνουν οι ειδικοί, σχεδόν σε όλα τα μεγάλα έργα που έφεραν νέες θέσεις εργασίας υπήρξαν και μεγάλες υπερβάσεις στο κόστος κατασκευής. Αυτό γινόταν είτε λόγω των ελλιπών μελετών που είχαν εκπονηθεί για αυτά τα έργα είτε επειδή παρουσιαζόταν επίτηδες μικρότερο κόστος έτσι ώστε να ενταχθούν περισσότερα έργα σε ένα πρόγραμμα. Εντύπωση σε έργα οδοποιίας - συγκεκριμένα σε τμήμα του ΠΑΘΕ - είχαν προκαλέσει στο Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο οι υπολογισμοί των εξόδων λειτουργίας της εθνικής οδού. Οπως ανέφερε σε έκθεσή του ανέρχονταν σε περίπου 36.400 ευρώ ανά χιλιόμετρο, «χωρίς απολύτως καμία τεκμηρίωση με σχετικά έγγραφα». Δεν ήταν η μόνη φορά που υποβάλλονταν ελλιπή στοιχεία για μεγάλα έργα.

Από ελέγχους που είχαν γίνει σε όλα τα κράτη-μέλη το 1993, την τελευταία χρονιά του Α' Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης προέκυπτε ότι μεγάλο μέρος των δικαιολογητικών που υποβάλλονταν προκειμένου να επιτευχθεί η πληρωμή προκαταβολών ή και τελικών πληρωμών δεν ήταν πλήρες, ενώ είχαμε και τις καθυστερήσεις. Σημειώνεται πως οι καθυστερήσεις στην κατασκευή των έργων ήταν ο πλέον συχνός λόγος για την αδυναμία απορρόφησης και ουσιαστικά την απώλεια των κοινοτικών πόρων. Ως πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ειδικοί αναφέρουν αυτό που συνέβη την άνοιξη του 2005 όταν οι αρμόδιοι δεν είχαν καταφέρει ακόμα να ολοκληρώσουν τα προγράμματα οδικών αρτηριών και σιδηροδρόμων του Β' Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης για την περίοδο 1994-1999, με αποτέλεσμα να χαθεί σχεδόν 1 δισ. ευρώ. Στην Ελλάδα, οι παρατυπίες σε θέματα διαχείρισης κοινοτικού χρήματος αρχίζουν πριν από το 1989, προτού καλά καλά αρχίσουν τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης. Από τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα επιτόπιοι έλεγχοι του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου αποκάλυψαν εσφαλμένους χειρισμούς ευρωπαϊκών πόρων 30 εκατ. δραχμών για το Λιμάνι των Χανίων καθώς και άλλες δαπάνες για έργα στον τομέα της καινοτομίας στην Κρήτη. Ενα από τα σημαντικότερα ευρήματα τότε ήταν ότι μερίδιο των κονδυλίων που σχετιζόταν με τα λειτουργικά έξοδα νέων εργαστηρίων είχε διατεθεί για άσχετους σκοπούς. Με έκπληξη οι ελεγκτές είχαν διαπιστώσει ότι από τα συγκεκριμένα κονδύλια εμπλεκόμενοι στο έργο είχαν επισκευάσει αυτοκίνητο (κόστος 600.000 δραχμές) και είχαν αγοράσει και αναμεταδότη ραδιοφώνου (περίπου 4 εκατ. δρχ.).

Ενα από τα πλέον συχνά κόλπα για το φούσκωμα των δαπανών ήταν η παρουσίαση αυξημένων αναγκών μέσω μελέτης, έτσι ώστε να γίνει το έργο μεγαλύτερο από όσο χρειάζεται στην πραγματικότητα. Σε επίσκεψή τους στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας ευρωπαίοι ελεγκτές διαπίστωσαν ότι ενώ η ημερήσια κατανάλωση νερού στην Ελλάδα έφτανε τα 197 λίτρα το 2008, στις προβλέψεις για έργα υδροδότησης που έγιναν είχαν υπολογιστεί τιμές από 375 έως 609 λίτρα. «Με αυτό τον τρόπο ανέβαζαν το κόστος του έργου», επισήμαναν. Υπάρχουν βέβαια και εξόφθαλμες περιπτώσεις για τους ελεγκτές, όπως αυτή σε περιοχή της Βορειοδυτικής Ελλάδας. Ενώ οι τοπικοί άρχοντες είχαν λάβει χρηματοδότηση για να μειώσουν τις απώλειες του δικτύου ύδρευσης και το σχετικό έργο είχε ολοκληρωθεί, σε νέα σχέδια που υπέβαλαν για την αναβάθμιση των υποδομών υπολόγισαν τις απώλειες το ίδιο υψηλές σαν να μην είχε γίνει απολύτως κανένα έργο. Υπήρχαν όμως και αστοχίες: αρκετά χρόνια μετά την κατασκευή φραγμάτων στη χώρα μας, συμπληρωματικές μονάδες επεξεργασίας που απαιτούνταν για να κάνουν τα έργα λειτουργικά έπρεπε να επανασχεδιαστούν και να κατασκευαστούν από την αρχή. Αποτέλεσμα ήταν να καθυστερεί η λειτουργία των έργων, ενώ αυτά ήταν έτοιμα.

Στην ίδια κατηγορία έργων εμπίπτουν και πολλές λιμνοδεξαμενές που κατασκευάστηκαν με κοινοτικό χρήμα ανά την επικράτεια, οι οποίες δεν κατέστησαν πλήρως λειτουργικές είτε λόγω λανθασμένων μελετών - αφού δεν καταφέρνουν να μαζεύουν νερό - είτε επειδή δεν υπήρχαν οι κατάλληλες συμπληρωματικές υποδομές για τη μεταφορά του νερού. Είναι γεγονός ότι η μεγαλύτερη απορρόφηση των κονδυλίων για το περιβάλλον - στα οποία περιλαμβάνονται και η υδροδότηση και τα έργα για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας - πραγματοποιήθηκε τη δεκαετία του 1990. Κατά το Β' ΚΠΣ έγιναν έργα αξίας 2,4 δισ. ευρώ, σε αντίθεση με το Α' ΚΠΣ οπότε είχαμε απορροφήσει λίγο πάνω από 160 εκατ. ευρώ ενώ στο Γ' ΚΠΣ μόλις που ξεπεράσαμε τα 2 δισ. ευρώ. Στα μεγαλύτερα έργα συγκαταλέγονται η αποκατάσταση της λίμνης Κάρλας και τα μέτρα αντιμετώπισης της λειψυδρίας στο Λεκανοπέδιο Αθηνών. «Μαύρο πρόβατο», το πρότζεκτ του Εθνικού Κτηματολογίου που άρχισε το 1996: μέχρι το 2002 δεν είχε ολοκληρωθεί και ας είχε κοστίσει μέχρι τότε τα διπλάσια χρήματα από αυτά που είχαν προϋπολογιστεί.