Το πιο σημαντικό φαινόμενο που εμφανίζεται τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και επηρεάζει και κλιμακωτά μέσα στον χρόνο την εικόνα της πόλης είναι η γένεση και ανάπτυξη ενός νέου πρότυπου στον τομέα της οικοδομής: το πολυώροφο κτίριο κατοικιών, η λεγόμενη αστική πολυκατοικία. Τοποθετώντας το γενικότερο πλαίσιο μέσα από το οποίο αναδύθηκε το φαινόμενο της αθηναϊκής πολυκατοικίας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε συνοπτικά τα εξής:

1. Η γενικότερη εμπόλεμη κατάσταση στα Βαλκάνια συρρικνώνει τις ελληνικές παροικίες και δημιουργεί ένα αναγκαστικό κύμα ομογενών προσφύγων που κατακλύζει τον ελλαδικό χώρο και, μοιραία, την πρωτεύουσα. Το γεγονός αυτό κορυφώνεται με τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.

2. Η οικονομική αστάθεια που χαρακτηρίζει την περίοδο αυτή δημιουργεί μια γενικότερη ανασφάλεια, αποτρέποντας από την τοποθέτηση χρημάτων σε παραγωγικούς τομείς και στρέφοντας τους επενδυτές στην οικοδομή, τομέα που στη συγκεκριμένη συγκυρία θεωρείται ασφαλής για επικερδή τοποθέτηση κεφαλαίων.

3. Η εισαγωγή του οπλισμένου σκυροδέματος και η σταδιακή γενίκευση της εφαρμογής του στον ευρύτερο τομέα των κατασκευών διευκόλυνε και προώθησε σταθερά την κατασκευή πολυώροφων κτηρίων.

4. Τέλος, πρέπει να αναφερθούμε στο κλίμα ανάδειξης νέων ιδεολογικών τάσεων και κινημάτων που εκφράζονται και στον χώρο της τέχνης. Έτσι, στην αρχιτεκτονική διαπιστώνεται μια σταδιακή τάση απομάκρυνσης από τον ακαδημαϊσμό, ενώ οι αρχές του μοντέρνου κινήματος αρχίζουν να διαφαίνονται και σταδιακά κερδίζουν έδαφος. Εξετάζοντας τη διαδικασία παραγωγής και εξέλιξης της αθηναϊκής πολυκατοικίας και της αναπόφευκτης επίδρασης στην εικόνα της πόλης που αυτή συνεπάγεται, διακρίνουμε σαφώς τις εξής περιόδους:

α) Τριακονταετία 1900-1929: Πολυώροφα κτήρια κατοικίας εμφανίζονται σποραδικά στην πόλη (ενδεικτικά αναφέρονται ότι μέχρι το τέλος της περιόδου 1900-1919 κτίζονται μόνον 69 κτήρια). Το φαινόμενο της επιστροφής των ομογενών βρίσκεται σε ανάπτυξη και η τεχνολογία της κατασκευής χρησιμοποιεί ακόμα παραδοσιακές μεθόδους. Η πρωτοβουλία της ανέγερσης αφορά έναν ιδιοκτήτη παραγωγό και επικαρπωτή (τα λεγόμενα «αφεντάδικα»). Από την άποψη της τυπολογίας, στην κάτοψη παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με τις κατοικίες της προηγούμενης περιόδου

β) Περίοδος 1929-1940: Το 1929 θεωρείται χρονιά-σταθμός για την εξέλιξη της αστικής πολυκατοικίας. Δύο σημαντικά γεγονότα δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό αυτό:

1. Θεσπίζεται ο Ν. 3741/29 ο οποίος προωθεί τον θεσμό της οριζόντιας ιδιοκτησίας. Έτσι εμφανίζονται οι πρώτοι κάτοχοι διαμερισμάτων με δικαιώματα συνιδιοκτησίας επί του συνολικού οικοπέδου (και εδώ επισημαίνουμε την ειδοποιό διαφορά από την προηγούμενη περίοδο όπου υπήρχε ένας ιδιοκτήτης για το σύνολο της οικοδομής). Το γεγονός αυτό επιδρά σημαντικά και στη μορφολογία των κατασκευών (εισάγεται μια αυστηρή τυποποίηση στην τυπολογία των ορόφων. Η τυποποίηση αυτή εμφανίζεται και στις όψεις).

2. Μπαίνει σε ισχύ ο πρώτος Οικοδομικός Κανονισμός του Κράτους (ΓΟΚ 29). Εισάγονται οι πρώτοι γενικοί κανόνες που διέπουν την κατασκευή και οι πρώτες δεσμεύσεις που ενισχύουν την τυποποίησή της. Παράλληλα, αρχίζει να διαφαίνεται το καθεστώς της αντιπαροχής, όπου ο εργολάβος χρηματοδοτεί την κατασκευή εξ ολοκλήρου, παραχωρώντας ένα ποσοστό της οικοδομής στον ιδιοκτήτη του οικοπέδου. Το γεγονός αυτό θεωρείται εξαιρετικά σημαντικό για την εξέλιξη της ποιότητας των οικοδομών, αφού με τον τρόπο αυτό εισάγεται παράλληλα ο λεγόμενος χρυσούς κανόνας των εργολάβων:

- Ελαχιστοποίηση του κόστους (άρα της ποιότητας)

- Μεγιστοποίηση του κέρδους (που συνοδεύεται από τον εκφυλισμό της οικοδομής).

του

Δουλουμπέκη Ε. Θοδωρή

Πολιτικού Μηχανικού Ε.Μ.Π.

www.d-engineering.gr

Η αυξημένη σεισμική δραστηριότητα, τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση, στην Ελλάδα, αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα σχεδιασμού νέων κτιρίων. Επιδρά στη μορφολογία μιας δομής, στην επιλογή των υλικών και στο κόστος της κατασκευής, προτείνει θέσεις και επιβάλει χρήσεις. Ο αντισεισμικός κανονισμός, που έχει θεσπίσει η επιστημονική κοινότητα από τις αρχές της παρελθούσας δεκαετίας και συνεχώς ενημερώνει, αποτελεί το απόσταγμα μιας μακρόχρονης εμπειρίας στη διαχείριση του σεισμικού κινδύνου. Είναι η βάση για το σχεδιασμό ασφαλέστερων κατασκευών, ικανών να ανταποκριθούν στο σεισμό σχεδιασμού. Προϋπόθεση αποτελεί, βέβαια, τα κτίρια να έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί σύννομα και όχι αυθαίρετα, υπό τη διαρκή επίβλεψη εξειδικευμένων μηχανικών και με εγκεκριμένα, από τους κανονισμούς, υλικά. Ταυτόχρονα, όμως, μια σεισμική δράση, ούσα αδύνατον να προβλεφθεί, αποτελεί και κριτήριο δοκιμασίας της ικανότητας του υπάρχοντος κτιριακού δυναμικού της χώρας, να ανταποκριθεί χωρίς επιβλαβείς συνέπειες. Συνέπειες εκτός των προφανών και ιδιαίτερα επώδυνων, όπως η απώλεια ανθρώπινων ζωών, οι τραυματισμοί και οι υλικές ζημιές, μπορεί να είναι και η διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας, η απαξίωση περιουσιακών στοιχείων , π.χ. ιδιοκτησίας και η απώλεια στοιχείων πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο αρχικός προσεισμικός έλεγχος, είναι κυρίως μη καταστρεπτική μέθοδος αποτίμησης της φέρουσας ικανότητας ενός κτιρίου και του βαθμού τρωτότητάς του, έναντι σεισμικών δράσεων που είναι πιθανόν να εφαρμοστούν σε κάθε περιοχή.

Σκοπό έχει, τη μείωση του βαθμού διακινδύνευσης, προτείνοντας λύσεις ενίσχυσης, εφόσον απαιτείται. Τα κτίρια που η μελέτη κατασκευής τους έχει γίνει πριν το 2000 αλλά κυρίως πριν από το 1985, αποτελούν το δομικό υποσύνολο που φαίνεται να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ανάγκη για να ελεγχθεί. Ο πλημμελής, όπως αποδείχθηκε, καθορισμός της ενδεχόμενης σεισμικής δράσης που προέβλεπαν οι έως τότε κανονισμοί, οδήγησε με βάση νεότερα δεδομένα, στην αλλαγή των ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας αρκετών περιοχών (συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης) λόγω της πιθανότητας εμφάνισης πολύ μεγαλύτερων σεισμών. Η αναγκαιότητα προσεισμικού ελέγχου, εμφανίζεται να είναι μεγαλύτερη εφόσον στην προαναφερθείσα κατηγορία, προστεθούν παράμετροι όπως η ύπαρξη Pilotis ή άλλων μαλακών ορόφων, το μεγάλο ύψος κατασκευών και η μη κανονικότητα στην κάτοψη. Χωρίς να έχει όμως σημασία το πότε κατασκευάστηκαν, αυθαίρετα κτίσματα ή κτίσματα με αυθαίρετες και χωρίς εμπεριστατωμένο σχεδιασμό προσθήκες ή αλλαγές χρήσης είναι απαραίτητο να ελεγχθούν.

Η ύπαρξη ρηγματώσεων σε δομικά στοιχεία ή τυχόν επιβαρύνσεις από προηγούμενους σεισμούς είναι ακόμη ενδείξεις της αναγκαιότητας προσεισμικού ελέγχου από εξειδικευμένους μηχανικούς. Προτεραιότητα στους ελέγχους, σαφέστατα πρέπει να δοθεί, στα κτίρια υψηλής συνάθροισης ατόμων, στα σχολικά συγκροτήματα, καθώς και στα δημόσια κτίρια κοινής ωφελείας και ιδιαίτερα στα νοσοκομεία και τα κτίρια τηλεπικοινωνιών. Όντας κομμάτι της ιστορίας του τόπου, τα χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα κτίρια, κατέχουν επίσης σημαντική σειρά προτεραιότητας στη λίστα των προς έλεγχο κτιρίων. Το κράτος μέσω της τοπικής αυτοδιοίκησης, επικουρούμενο και από το τεχνικό επιμελητήριο και την επιστημονική κοινότητα, οφείλουν άμεσα να ολοκληρώσουν την προσπάθεια για την εκτίμηση της σεισμικής ικανότητας και την αναβάθμιση των προαναφερθέντων κατασκευών. Παράλληλα ,όμως, πρέπει να ενεργοποιηθούν και οι ιδιώτες.

Οι ιδιωτικές κατασκευές δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται, ως δευτερεύουσας σημασίας, κτίρια. Αποτελούν αντικείμενο μεταβιβάσιμο(είτε μόνιμα είτε προσωρινά με τη μορφή ενοικίασης), χώρο ενδεχομένως συνάθροισης ατόμων ή φιλοξενίας (π.χ. φροντιστήρια σε πολυκατοικίες, κέντρα διασκέδασης, οίκοι ευγηρείας) και εν γένει τμήμα του δομικού πολιτισμού. Κάθε ιδιώτης – ιδιοκτήτης, ατομικά, οφείλει να γνωρίζει την στατική επάρκεια των κατασκευών που χρησιμοποιεί για να στεγάσει τις δραστηριότητες του, τόσο τις οικογενειακές όσο και τις επαγγελματικές. Η γνώση αυτή και ο βαθμός διακινδύνευσης είναι απαραίτητα στοιχεία για τον προγραμματισμό τόσο τον οικογενειακό όσο και τον επαγγελματικό. Το χαμηλό κόστος ενός πρωτογενούς προσεισμικού ελέγχου, η ταχύτητα, οι μη καταστρεπτικές μέθοδοι εκτίμησης της σεισμικής ικανότητας ενός κτιρίου,αλλά και ψυχολογικοί παράγοντες όπως η προσφορά αισθήματος ασφάλειας, οφείλουν επίσης να κινητοποιήσουν τους ιδιοκτήτες ή χρηστες των ακινήτων. Παράλληλα όμως, χρήσιμο θα ήταν, να δοθούν και κίνητρα. Να απλουστευτεί κατά το δυνατόν η έκδοση άδειας, η οποία αφορά τον προσεισμικό έλεγχο και ενίσχυση και να ξεπεραστούν ενδεχόμενα κωλύματα σε αυθαίρετα κτίσματα. Η απαλλαγή τέτοιων μελετών από πρόσθετους φόρους, τέλη καθώς και επιδοτήσεις ή φορολογικές ελαφρύνσεις στους ιδιώτες, είναι ενέργειες που θα έδιναν επίσης μια σημαντική ώθηση.