Το κτίριο των αστεριών

Το πέτρινο νεοκλασικό κτίριο σε σχήμα σταυρού με τον χάλκινο ανοιγόμενο θόλο, στο Θησείο, εμπνέει του Αθηναίους αλλά λίγοι φαντάζονται την αξιομνημόνευτη ιστορία του. Τα δύο τελευταία χρόνια στεγάζει το Μουσείο του Αστεροσκοπείου Αθηνών και με τα εκθέματά του«αφηγείται» τον τρόπο με τον οποίον οι ερευνητές παρατηρούσαν τα άστρα, τη γη και την ατμόσφαιρα τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου, κάτω από τον διαυγή, τότε, αττικό ουρανό. Ήταν αυτός ο αττικός ουρανός και ο άρτιος εξοπλισμός του Αστεροσκοπείου, ισχυροί λόγοι για να έρθει στην Αθήνα ο Γερμανός αστρονόμος Ιούλιος Σμιθ και να αναλάβει, το 1858, τη διεύθυνση του Αστεροσκοπείου. Εδώ, σ΄αυτό τον χώρο, ήταν που ο Σμιθ σχεδίασε τον ακριβέστερο τοπογραφικό σεληνιακό χάρτη του 19ου αιώνα. Ο μετέπειτα διευθυντής, καθηγητής Δημήτρης Αιγινίτης, με τις ιδιαίτερες διοικητικές, οργανωτικές και επιστημονικές του δεξιότητες ανέδειξε το Αστεροσκοπείο σε πρότυπη δημόσια υπηρεσία, μέσα σε μία εξαιρετικά δύσκολη οικονομικά εποχή, την περίοδο Τρικούπη. Το κεντρικό κτήριο του Αστεροσκοπείου, έργο του Θεόφιλου Χάνσεν και στην προέκτασή του το μεταγενέστερο κτήριο, έργο του Έρνστ Τσίλερ στον λόφο των Νυμφών, όπως και ο θόλος, που περικλείει το διοπτρικό τηλεσκόπιο «Δωρίδη» στον λόφο της Πνύκας, είναι οι αρμονικές πινελιές του αθηναϊκού τοπίου. Είναι το παλαιότερο ερευνητικό Ίδρυμα της χώρας και εξακολουθεί και παράγει έρευνα για την αστρονομία, τους σεισμούς, την ενέργεια, το κλίμα. Η πλούσια ιστορία του ξεκινά από την ίδρυσή του το 1842, με χορηγία του βαρώνου Γεωργίου Σίνα, ο οποίος ανέθεσε στον Δανό αρχιτέκτονα Χάνσεν την ανέγερση του κτηρίου, στο υψηλότερο σημείο του λόφου των Νυμφών απέναντι από την Ακρόπολη. Ανάμεσα στον Λυκαβηττό, που ήταν η πρώτη πρόταση ανέγερσης του κτηρίου και τον λόφο των Νυμφών, επιλέχθηκε ο δεύτερος. Εξάλλου, το σημείο συνδέεται με τον θρύλο του Αθηναίου αστρονόμου του 5ου αι. π.Χ., Μέτωνα. Πρώτος διευθυντής του Αστεροσκοπείου ήταν ο σπουδαγμένος στη Βιέννη Γεώργιος Βούρης. Τον διαδέχθηκε ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Αθήνας, Ιωάννης Παπαδάκης, και ακολούθησε ο Ιούλιος Σμιθ. Μετά τον θάνατο του Σμιθ, το 1884, το Αστεροσκοπείο πρακτικά τέθηκε σε αδράνεια και σημαντικό τμήμα του εξοπλισμού, της βιβλιοθήκης και των αρχείων του καταστράφηκε. Η μεγάλη τομή έγινε το 1890, όταν το ίδρυμα πέρασε στο κράτος. Η κυβέρνηση Τρικούπη κάλεσε από το Παρίσι τον διαπρεπή αστρονόμο Δημήτρη Αιγινίτη για τη θέση του διευθυντή, ο οποίος εκσυγχρόνισε το Αστεροσκοπείο με δωρεές ευεργετών και δημιούργησε, μεταξύ άλλων, τη μετεωρολογική και σεισμολογική υπηρεσία, επιστρατεύοντας για τον σκοπό αυτό και εθελοντές που έστελναν πρωτογενή μετεωρολογικά δεδομένα απ’ όλη την Ελλάδα. Προχώρησε σε επέκταση του κτηρίου, το εξόπλισε με μηχανήματα, όπως το περίφημο τηλεσκόπιο «Δωρίδη» της διάσημης γαλλικής εταιρείας Γκωτιέ, εμπλούτισε τις βιβλιοθήκες του και παρήγαγε σημαντικό επιστημονικό έργο ως τον θάνατό του, το 1934. Στο Μουσείο Γεωαστροφυσικής του Αστεροσκοπείου Αθηνών, φυλάσσεται η ιστορία του Ιδρύματος, στην οποία μυεί τον επισκέπτη η ωκεανογράφος, δρ. Αγγελίνα Μεταξάτου, που έχει αναλάβει με γνώση και μεράκι την ξενάγηση από τις 10 το πρωί έως τις 3 το απόγευμα. Μέσα στο ανακαινισμένο κτήριο Σίνα, που αποτελεί στολίδι του νεοκλασικισμού, φυλάσσονται και όργανα του 19ου και του πρώτου μισού του 20ου, με τα οποία γίνονταν η μέτρηση του χρόνου και η εύρεση της γεωγραφικής θέσης, οι παρατηρήσεις των ουρανίων σωμάτων, η πρόγνωση του καιρού και της μετεωρολογίας, η παρακολούθηση και καταγραφή των σεισμικών δονήσεων. Στην είσοδο του κτηρίου είναι χαραγμένη από τον Χάνσεν, η λατινική επιγραφή «Servare intaminatum», δηλαδή «να διατηρηθεί ανέπαφο». Κάτω από τον θόλο, θεμελιωμένο σε μάρμαρο βρίσκεται το τηλεσκόπιο Ploessl, με το οποίο ο Σμίθ έκανε τις μετρήσεις της σελήνης. Ο περίφημος τοπογραφικός του σεληνιακός χάρτης, ένα μοντέλο του μηχανισμού των Αντικυθήρων, επίγεια γεωδαιτικά όργανα, που χρησιμοποίησε η αποστολή του Ναπολέοντα στην Ελλάδα το 1800, ο θεοδόλιxος, που δωρήθηκε από τις ΗΠΑ για την παρακολούθηση του σοβιετικού δορυφόρου Σπούτνικ, είναι ανάμεσα στα εκθέματα. Σ΄έναν μικρό χώρο, με την επιγραφή «χρονομέτρηση», οι ερευνητές προσδιόριζαν την επίσημη ώρα του ελληνικού κράτους, με μηχανήματα, που περιείχαν υδράργυρο και, όπως λένε οι ειδικοί, οι βιβλιοθήκες και τα αρχεία του Αστεροσκοπείου περιλαμβάνουν τις πιο μακροχρόνιες κλιματικές, σεισμολογικές και αστρονομικές παρατηρήσεις στη ΝΑ Ευρώπης.